Bakalavriat. 4 kurs talabalar uchun

O’tkir pankreatit – me’da osti bezi to’qimalarining o’z fermentlari ta’siri ostida autolizi oqibatida yuzaga keladigan o’tkir degenerativ-yallig’lanish jarayonidir. Bu kasallik jarrohlik kasalliklari orasida ≈6,5% ni tashkil etib, qorin bo’shlig’i a’zolarining boshqa kasalliklari orasida o’tkir appenditsit va o’tkir xoletsistitdan so’ng, uchinchi o’rinni egallaydi. Kasallikni diagnostika qilish qiyinligi, og’ir kechishi va o’lim darajasining yuqoriligi jihatidan 8-10% ni, og’ir turlarida esa 50% ni tashkil etib, jarrohlar diqqat-e’tiborini o’ziga tortib keladi. O’tkir pankreatit asosan 30-60 yoshlarda ko’proq kuzatiladi. Ayollar orasida ushbu kasallik, erkaklarga nisbatan 3-3,5 barobar ko’proq uchraydi.

O’tkir pankreatitning rivojlanish sabablari turlituman bo’lib, polietiologik kasallik hisoblanadi. Bu kasallikning etiologic omillari ko’pligiga qaramay, ularning barchasi zamirida bezning bir strukturali birligining buzilishi, fermentlarning aktivlashishi hisobiga atsinoz xujayralar autoliziga (emirilishi) borib taqaladi.

Patogenezi. O’tkir pankreatit rivojlanishida me’da osti bezi ishlanishining neyrogen yoki gumoral rag’batlantirilishi asosiy omil hisoblanadi (ko’p ovqat eyish, spirtli ichimliklar ichish, sekretin bilan diagnostik rag’batlantirish).

Binobarin, o’tkir pankreatit patogenezida o’zaro bog’langan patobiokimyoviy va morfofunktsional 4 ta jarayon:

1. lipoliz,
2. proteoliz,
3. qon va limfadagi mikrotsirkulyatsiya buzilishlari ifodalangan demarkatsion yallig’lanish,
4. pankretogen toksemiya asosiy ahamiyatga ega.

Kasallik aksariyat to’sh osti sohasida va chap qovurg’alar ostida og’irlik sezgisi va biroz og’riq, kekirish, qorinning o’rta darajada dam bo’lishi ko’rinishidagi dispeptik buzilishlar bilan xarakterlanadigan qisqa prodromal davrdan (60-70%) keyin boshlanadi.

Og’riq o’tkir pankreatitning asosiy va doimiy simptom hisoblanadi. Og’riq to’satdan paydo bo’ladi. O’z xarakteriga ko’ra og’riq juda kuchli, simillagan, doimiy, kamroq vaqt mobaynida tutadi. Og’riq shu qadar kuchli bo’ladiki, bemorlar ba’zan hushdan ketadi. Og’riq o’ng va chap qovurg’alar ostida joylashishi mumkin, ko’pincha esa belbog’simon bo’lishi kuzatiladi va elkalar ustiga, to’sh suyagi orqasiga o’tadi, buni yanglishib ba’zan miokard infarkti deb hisoblaydilar. 85% hollarda bemor qayt qiladi (og’ir hollarda qusuq tarkibiga qon aralashgan bo’ladi). Bemor qorni tobora shishib boradi, ich kelmasligi hamda el chiqmasligi (qabziyat) kuzatiladi.

O’tkir pankreatit diagnozini qo’yishda anamnez ma’lumotlari (ko’p ovqat eyish va spirtli ichimlik ichish, shikastlar va boshqalar), qorinning yuqori bo’limida ko’pincha og’ir aylanib tutadigan kuchli og’riq, uning taxikardiya va arterial bosimning pasayishi bilan o’tishi asos bo’lib xizmat qiladi. Peritonit rivojlangunga qadar qorin yumshoqligicha qoladi, biroq ko’tarilgan bo’ladi, peristaltika bo’lmaydi. Ba’zan Meyo-Robson simptomi musbat bo’ladi.

O’tkir pankreatitda laparoskopik tekshiruvlar bu kasallikni shoshilinch diagnostika qilishning eng qimmatli usullaridan biri hisoblanadi. O’tkir pankreatitda laparoskopiya o’tkir pankreatit formasini aniqlashda, pankreonekrozning patobiokimyoviy turini bilishda yordam beradi, pankreatogen peritonit, qo’shilib keladigan kasalliklarni (destruktiv xoletsistit) aniqlashga imkon beradi.

Surunkali pankreatit mustaqil kasallik hisoblanmay, balki o’tkir pankreatitning davomi va natijasi bo’lgan bosqichi – holati hisoblanadi. Klassifikatsiyasi: Surunkali pankreatitning turli klinik kechishi bilan farq qiladigan quyidagi formalari tafovut qilinadi (M.I. Kuzin va muallifdoshlari).

1. Surunkali qaytalanadigan pankreatit.
2. Surunkali og’riqli pankreatit.
3. Surunkali pankreatitning latent (og’riqsiz) formasi.
4. Soxta tumoroz pankreatit.
5. Surunkali kalkulyoz pankreatit.
6. Surunkali soxta kistali pankreatit.

Etiologiyasi. Surunkali pankreatitning etiologik omillari qatoriga me’da osti bezi bilan anatomik va fiziologik jihatdan bog’langan a’zolarning (o’t pufagi, o’t yo’llari, jigar, me’da, o’n ikki barmoqli ichak) turli zararlanishlarini, alkogolizm, ozib ketish, turli dori-darmonlar va kimyoviy omillar ta’siri, me’da osti bezi shikastlari, o’tkir va surunkali infektsiyalar, intoksikatsiya, bez yo’li sistemasi, me’da osti bezidagi o’zgarishlarni (birlamchi o’smalar) kiritish mumkin.

Patogenezi. Surunkali pankreatitning o’tkir pankreatit patogenezi bilan ko’p o’xshash tomonlari bor. Kasallik qaytalanishi jarayonga me’da osti bezining yangi-yangi bo’limlari tortilishiga olib keladi, bu vaqti kelganda funktsional parenximaning chandiqli biriktiruvchi to’qima bilan almashinuviga sabab bo’ladi, bez yo’llarida va paravazal kletchatkadagi sklerotik o’zgarishlarga olib keladi.

Klinikasi. Surunkali pankreatitning asosiy klinik belgilari og’riq sindromi; me’da osti bezi tashqi sekretor etishmovchiligining avj olishiga aloqador hazm qilishning buzilishi; insulyar apparat funktsiyasi buzilishining klinik simptomlari; biliar (o’t) gipertenziyasi sindromi (mexanik sariqlik, xolangit, ikkilamchi xoletsistit); me’da osti bezi kistalari va oqmalari kabi pankreatit asorati simptomlari, segmentar portal gipertenziya, duodenal staz va boshqalar.

Diagnostikasi. Surunkali pankreatit diagnostikasi kasallikning sub’ektiv klinik simptomlari, laboratoriya tahlillari ma’lumotlari va maxsus tekshirish usullari natijalari asosida o’tkaziladi.

Jarayon avj olgan davrda laboratoriya tekshirishlaridan fermentlar – amilaza, tripsin, lipaza, transaminaza ko’rsatkichining oshishiga ahamiyat beriladi. Xurujlararo davrda u normal bo’ladi.

Koprologik tekshirishlar ko’p miqdorda hazm bo’lmagan mushak tolalari (kreatoreya) va neytral yog’ tomchilari (steatoreya) borligini ko’rsatadi.