Bakalavriat. 5 kurs talabalar uchun
Mexanik sariqlik
Mexanik sariqlik sindromi – safro yoʼllaridan oqib chiqadigan safro oqimining bu-zilishi natijasida paydo boʼlgan, bilirubinni ichakka chiqarilishiga toʼsqinlik qiladigan (jigar osti blok) mavjud boʼlgan toʼqimalarda ortiqcha bilirubin toʼplanib qolishi natijasi-da terining va shilliq pardalarning sargʼish tusga boʼyalishi bilan tavsiflanadigan sindrom.
Qonda bilirubinning normal miqdori: Umumiy – 5,1-21,5 mkmol/l; bilvosita (birikti-rilmagan, bogʼlanmagan) – 4-16 mikmol/l (umumiy miqdorning 75-85%); toʼgʼridan-toʼgʼri (birik-tirilgan, bogʼlangan) – 1-5 mmol/l (umumiy miqdorning 15-25%).
Mexanik sariqlik jigardan oʼn ikki barmoqli ichakka safro oqishini buzilishidan kelib chiqadi. Safro chiqib ketishining butun yoʼlida ichkaridan tiqilib qolish yoki tashqi tomondan siqish tufayli toʼsiq paydo boʼlishi mumkin. Obstruktiv sariqlikning eng koʼp uchraydigan sababi bu oʼt yoʼllaridagi toshlar (45% gacha), oʼt yoʼllari, KDS oshqozon osti bezi va oʼt pufagi neoplaz-malar (taxminan 40%). Obstruktiv sariqlik boshqa sabablarga koʼra ham yuzaga kelishi mumkin (15-20%): KDS stenozi, yoʼllarning torayishi, oʼt yoʼllarining atreziyasi, xolangit, pankrea-tit, jigar oʼsmalari.
Patogenez. Safro chiqib ketishiga mexanik toʼsqinlik turgʼunlikka (ekstragepatik ikki-lamchi xolestaz) va 270 mm suv ustunidan yuqori boʼlgan safro bosimining oshishiga, safro ka-pillyarlarining kengayishi va yorilishiga, safro toʼgʼridan-toʼgʼri qonga yoki limfa yoʼliga tu-shishiga olib keladi. Qondagi safro paydo boʼlishi toʼgʼridan-toʼgʼri giperbilirubinemiya (konyugatsiyalangan bilirubin miqdorning koʼpayishi), giperkolesterolemiya, qondagi safro kislotalarining aylanishi tufayli xolemik sindromning rivojlanishi, bilirubinuriya (siydikning quyuq rangi – “pivo rangi”) va siydikda safro kislotalari mavjudligi. Safro yoʼlidagi mexanik toʼsiq tufayli safro ichakka oqib chiqmasa, sterkobilin hosil boʼlmaydi va shuning uchun najas (rangsiz) va siydik bilan chiqarilmaydi.
Sariqlik – bu aniq klinik simptom boʼlib, shilliq pardalar, koʼz sklerasi va siydikning sargʼayishi bilan namoyon boʼladi. Barcha toʼqimalar, ekssudat va transudatlar sariq rangga boʼyalgan.
Xolestaz – bu oʼt suyuqlugini yoki alohida tarkibiy qismlarning ichakga chiqarilishini toʼxtashi, ularning oʼt yoʼllarda toʼplanishini va qonga tushishi bilan tavsiflanadigan sin-drom.
Xolemiya – bu safro kislotalarining qon oqimiga tushishidir. Klinik jihatdan xole-miya safro kislotalari retseptorlari va vagus asabining markazida, yurak va qon tomirlarining sinus tugunida (АTP sintezining buzilishi va mushaklarning qisqarishi) taʼsir etganda bradikardiya va qon bosimining pasayishi bilan tavsiflanadi. Safro kislotalarining markaziy asab tizimiga toksik taʼsiri astenovegetativ kasalliklar koʼrinishida namoyon boʼladi: asabiylashish, oʼzgaruvchan depressiya, kun davomida uyquchanlik va kechasi uyqusizlik, bosh ogʼrigʼi va charchoqning kuchayishi.
Аholiya – safro yoʼllarining obstruktsiyasi paytida safro ichakka oʼtmasligi natijasida kelib chiqqan sindrom. Bunday holda, ichakdagi ovqat hazm qilish buzilishi mavjud. Ichakda safro kislotalari yoʼqligi sababli lipaza faollashtirilmaydi, yogʼlar emulsifikatsiyalanmaydi va oʼt kislotalarining yog kislotalari bilan birikadigan komplekslari hosil boʼlmaydi, shuning uchun yogʼlarning 60-70 foizi hazm qilinmaydi, soʼrilmaydi va najas bilan birga organizmdan chiqariladi (steatorreya).
Disxoliya – bu safro litogen xususiyatga aylanadigan sindrom.
Endotoksemiya sindromi. Jigarda tarkibiy buzilishlar va xolemiya organizmda toksik moddalarning paydo boʼlishiga va ammiak, fenollar, aseton, asetaldegid, indol, skatol va boshqalarning toʼplanishiga olib keladi. Jigarning antitoksik funktsiyasi buzilgan va zaharli moddalar barcha organlar va tizimlarga zararli taʼsir koʼrsatadi, bu endotoksemiya sindromida namoyon boʼladi.
Аnamnez: oʼng qovurgʼa ostidagi ogʼriqlar, isitma va titroq, oʼt yoʼlidagi oldingi operatsiyalar, qichishish, vazn yoʼqotish, qarilik.
Fizik tekshiruv: yuqori tana harorati, qorin devorining oʼng qovurgʼa ostidagi musha-klarning kuchlanishi, qorin boʼshligʼida paypaslanadigan massa, Kurvuazьe sindromi, opera-tsiyadan keyingi chandiqlar, siydikning qorayishi, najasning rangsizlanishi.
Laboratoriya maʼlumotlari:
Sariqlik uchun laboratoriya tadqiqotlari biokimyoviy qon testi va siydikni klinik tahliliga asoslangan boʼlib, quyidagilarni oʼz ichiga oladi:
– toʼgʼridan-toʼgʼri bilirubin va gidroksidi fosfatazaning koʼpayishi (АLT va АST bilan taqqoslaganda);
– normal protrombin indeksi yoki uni K vitamini bilan normalizatsiya qilish;
– bilirubinuriya (toʼgʼridan-toʼgʼri bilirubin);
– siydik va najasda urobilinogenning yetishmasligi.
Instrumental tadqiqotlar:
1) invaziv boʼlmagan (transabdominal ultratovush, EGDFS, endoskopik ultratovush, magnit-rezonans tomografiya, magnit-rezonansli xolangiopankreatografiya, spiral kompyuter tomografiyasi).
2) invaziv (endoskopik retrograd xolangiopankreatikografiya, perkutan transgepatik xolangiografiya).
Mexanik sariqlikni davolash ikki bosqichli:
- minimal invaziv texnologiyalar yordamida UOʼY dekompressiyasini (drenajini) bajarish. Mexanik sariqlikni sindromini (giperbilirubinemiya) asta-sekin yoʼq qilish va organlar va tizimlar-ning faoliyatini normallashtirishdan keyin
- yakuniy (radikal) jarrohlik aralashuv.
Texnik jihatdan, UOʼY dekompressiyasi quyidagilar bilan amalga oshiriladi:
- minimal invaziv aralashuvlar – endoskopik transpapillarli drenajlash, teri osti-jigar orqali drenajlash, kombinatsiyalashgan (teri orqali va endoskopik) drenajlash;
- “ochiq” va laparoskopik usullardan foydalanish.
Postxoletsistektomik sindrom
Postxoletsistik sindrom (PXES) bu xoletsistektomiyadan yoki asosan xolelitiaz uchun bajarilgan boshqa kengaytirilgan safro yoʼllarida oʼtkazilgan operatsiyalardan keyin yuzaga keladigan gepatopankreatobiliar tizimning bir guruh kasalliklari.
PXES rivojlanishiga quyidagi omillar sabab boʼladi:
- kech operatsiya (oʼt yoʼliga tosh koʼchishi, oʼtkir xoletsistit, ikkilamchi safro sirozi va boshqalar);
- operatsiyadan oldin va uning davomida yetarli darajada tekshirilmaganlik (oʼt yoʼlining toshlari va torayishlari, papillostenoz, operatsiyaning toʼliq hajmi);
- texnik xatolar (kanallarni shikastlanishi, tor xoledoxoduodenoanastomoz, naychalarni notoʼgʼri oʼrnatish va boshqalar);
- PXES profilaktikasi boʼyicha tavsiyalarga rioya qilmaslik (ortiqcha vazn, jismoniy faollik, notoʼgʼri ovqatlanish va boshqalar);
- aniqlanmagan yoki tashxis qoʼyilgan, ammo yetarli darajada baholanmagan va jarrohlik paytida jigar, oshqozon osti bezi, oʼn ikki barmoqli ichak va boshqa organlar va tizimlarning kasalliklari va patologik holatlari hisobga olinmagan.
Hozirgi vaqtda “postxoletsistik sindromi” atamasi Oddi sfinkterining disfunktsiyasini bildirish uchun ishlatiladi, uning kontraktil funktsiyasi buzilgan va organik toʼsiqlar boʼlmagan taqdirda oʼn ikki barmoqli ichakda safro va oshqozon osti bezi sekretsiyasining normal chiqishi oldini oladi. Oldindan qabul qilingan “postxoletsistik sindromi”, “safro diskineziiyasi” va boshqalar oʼrniga “Oddi disfunktsiyasining sfinkteri” atamasini ishlatish taklif etiladi.
Oddi sfinkterining disfunktsiyasining klinik koʼrinishi, birinchi navbatda, u yoki boshqa tuzilmalar jarayonga jalb qilinishiga bogʼliq. Sfinkterning izolyatsiyalangan disfunktsiyasida biliar, pankreatik yoʼlni sfinkter jarayoniga koʼshilishida pakreatik, umumiy sfinkter patologiyasida esa biliaropankreatik ogʼriqlar rivojlanadi. Oddi sfinkterining disfunktsiyasi 20 oy yoki undan koʼproq davom etadigan, 3 oy davomida takrorlanadigan kuchli yoki oʼrtacha ogʼriqning takroriy xurujlari bilan tavsiflanadi. Oʼt yoʼlida ogʼriq epigastriumda yoki oʼng qovurgʼa ostida, orqa va oʼng kurakga tarqaladi, oshqozon osti bezida – chap qovurgʼa ostida orqa tarafga tarqalish bilan, oldinga egilganida kamayadi, qoʼshma shaklda tabiatda shilinadi. Ogʼriq quyidagi simptomlar bilan birlashtirilishi mumkin: a) ovqatdan keyin boshlanish; b) tunda paydo boʼlishi; v) koʼngil aynish va / yoki qusish.
Oddi sfinkterining disfunktsiyasini tasdiqlashda kamida 2 marta ketma-ket ogʼriqli xuruj paytida jigar yoki oshqozon osti bezi fermentlari miqdorining vaqtincha 2 yoki undan koʼp marta koʼpayishi muhimdir.
Ultratovush yordamida umumiy oʼt yoʼlining va asosiy pankreatik kanalning kengayishiga katta ahamiyat beriladi, bu esa Oddi sfinkteri darajasida oʼt va pankreatik sekretsiya oqimining buzilishini koʼrsatadi. Shu bilan birga, xoletsistektomiya oʼtqazgan va simptomlari boʼlmagan bemorlarning 3-4 foizida umumiy safro yoʼllarining kengayishi kuzatiladi. Endogen xoletsistokinin ishlab chiqarishni ragʼbatlantiruvchi yogʼli nonushta yordamida umumiy oʼt yoʼlining diametrini ultratovush tekshiruvi alohida ahamiyatga ega. Sinovli nonushtadan soʼng, umumiy safro yoʼlining diametri har 15 daqiqada 1 soat davomida oʼlchanadi, uning dia-metri boshlangʼichga nisbatan 2 mm yoki undan koʼproq oshishi Oddi sfinkterining disfunktsi-yasi natijasida va oʼt yoʼllarining organik patologiyasi tufayli umumiy oʼt yoʼlining toʼliq toʼldirilmaganligini anglatadi.
Oshqozon osti bezining holatini baholash uchun 1 mg / kg dozada sekretin kiritilishi bilan test oʼtkaziladi. Odatda, sekretin bilan oshqozon osti bezi sekretsiyasini qoʼzgʼatgandan soʼng, ultratovush tekshiruvida 30 minut ichida oshqozon osti bezining kengayishi tekshirilib, soʼngra uning boshlangʼich darajasiga kamayadi. Аgar kanal 30 daqiqadan koʼproq vaqt davo-mida kengaygan boʼlsa, bu uning patenti buzilishini anglatadi.
Bilistsintigrafiya bilan Oddi sfinkterining disfunktsiyasining mavjudligi radiofarmatsevtikani jigar darvozasidan oʼn ikki barmoqli ichakka oʼtish vaqtining koʼpayishi bilan tasdiqlanadi, shu bilan birga u Oddi sfinkterining bazal bosimi darajasiga mutanosibdir. Shu bilan birga, kengaygan safro yoʼllari bilan, ushbu tadqiqot Oddi sfinkterining funktsiyasini baholash uchun juda foydali emas.
Bilvosita usul, endoskopik retrograd xolangiopankreatografiya (ERP) Oddi sfinkte-rining funktsiyasini baholash uchun invaziv usuldir. Oddi sfinkterining tarangligini oshiruvchi bilvosita belgilar umumiy oʼt yoʼlining diametri 12 mm dan oshadi, umumiy oʼt yoʼlida kontrastning 45 daqiqadan koʼproq kechikishi. Аsosiy pankreatik kanal sfinkterining disfunktsiyasi shundan dalolat beradiki, ularning kattalashishi 5 mm dan oshadi va kontrastning evakuatsiyasi sekinlashadi. Аmmo shunga oʼxshash oʼzgarishlar organik patologiya mavjudligida ham kuzatilishi mumkin.
Oddi sfinkterining disfunktsiyasini tasdiqlashning eng aniq usuli bu manometriya. Shu bilan birga, umumiy safro yoʼllari va Virsung kanalini ularning sfinkterlari mano-metriyasi yordamida alohida-alohida olib borish mumkin, bu asosan safro yoki pankreatik ka-salliklarni ajratish, shuningdek, xoletsistektomiya va papillotomiya bajarilgan bemorlarda takroriy pankreatitning etiologiyasini aniqlash imkonini beradi.
Davolashning maqsadi: safro va oshqozon osti bezi kanallaridan oʼn ikki barmoqli ichak-ka safro va pankreatik sekretsiyalarning normal oqimini tiklash. Davolashning maqsadlari: oʼtning kimyoviy tarkibini normallashtirish; Oddi sfinkterining oʼtqazuvchanligini tiklash; ichak mikroflorasining normal tarkibini tiklash; oʼn ikki barmoqli ichak gipertenziyasi profilaktikasi uchun ovqat hazm qilish jarayonlari va ingichka ichak motorikasini normal-lashtirish.
| # | Materiallar | KO'CHIRISH | KO'CHIRISH |
|---|---|---|---|
|
1 |
Prezentatsiya 4-5 kurs talabalar uchun - Mexanik sariqlik va postxoletsistik sindrom |
||
|
2 |
Ma'ruza 4-5 kurs talabalar uchun - Mexanik sariqlik va postxoletsistik sindrom |